Искање


Означено з Лозинка x Seksualno uznemiravanje x Lozinka x Identity x

Ресетирање на лозинката (password)

Во случај да имате проблем со пристапот до вашата сметка (account), а притоа сте сигурни дека точно ја внесувате лозинката (проверете, исто така, дали е притиснат CAPS LOCK и кој јазик е одбран на тастатурата), може да ја ресетирате лозинката. Кај повеќето платформи и онлајн услуги ова може да се направи со кликнување на линкот на којшто пишува „Ја заборавивте лозинката?“ (Forgot your password?) или нешто слично, а којшто се наоѓа на страната за најавување (login) на сметката.

Следете ги упатствата на страницата „Ја заборавивте лозинката“ и проверете дали имате пристап до адресата на е-поштата/телефонскиот број што сте ги користеле за да ја креирате вашата сметка. Ако немате пристап до оваа е-пошта или телефонски број, тогаш ќе треба да ја користите резервната сметка (backup account), доколку давателот на услугата ја поддржува таа опција. Во спротивно, можно е трајно да останете без пристап до вашата сметка.

Најчесто, давателот на услугата ќе ви испрати линк или шифра за ресетирање лозинка, и тоа преку е-пошта или со користење други средства за комуникација. Ова ќе ви овозможи да креирате нова лозинка за сметката. Оттогаш понатаму, ќе ја користите новата лозинка за пристап до вашата сметка.

Лозинка Резервен профил Дигитална хигиена Кориснички профил Враќање на пристапот

Резервна сметка (recovery account)

Повеќето платформи и даватели на онлајн услуги ви даваат опција да внесете резервни податоци за контакт, начесто адреса на е-пошта, телефонски број или повеќе (set) резервни шифри за еднократна употреба. Многу е важно да ја нагодите оваа резервна сметка така да не се случи трајно да останете без пристап до вашата основна сметка.

Во случај да не можете да пристапите до вашата сметка, а не сте најавени на друг уред, користете ја вашата резервна е-пошта или телефонски број за да добиете пристап до основната сметка. Бидете сигурни дека имате пристап до таа резервна сметка или до резервниот начин на комуникација, инаку постои опасност никогаш повеќе да не можете да пристапите до основната сметка.

Лозинка Резервен профил Дигитална хигиена Кориснички профил Враќање на профилот

Безбедносни прашања

Уште еден начин да добиете пристап до вашата основна сметка е да одговорите на безбедносни прашања, во случај да сте ја овозможиле таа опција во безбедносните поставки (settings) на вашата сметка. Сепак, некои даватели на услуга не ја користат опцијата за вклучување безбедносни прашања поради тоа што тие најчесто се неефикасни (може лесно да се погодат одговорите и сл.). Исто така, луѓето најчесто со години не ги менуваат одговорите на овие прашања или, едноставно, ги забораваат бидејќи не ги користат често.

Меѓутоа, ако сè уште имате можност за безбедносно прашање како резервно решение за вашата сметка, бидете сигурни дека одговорот го чувате на безбедно место, дека не е јавно достапна информација или нешто што е лесно да се погоди (на пример „Која ви е омилена храна?“) .

Лозинка Дигитална хигиена Кориснички профил Враќање на пристапот

Проверете дали има зачувани лозинки во прелистувачот

Прелистувачите што се користат денес (Firefox, Chrome, Edge) имаат опција да ги зачувуваат вашите лозинки, така што не мора да ги внесувате секогаш кога се најавувате. Сепак, ова не е препорачливо и треба да користите посебен софтвер за управување со лозинки, како што сеKeePass, KeePassXC илиBitwarden.

Во случаи кога не можете да се најавите со внесување на вашата лозинка, треба да проверите дали вашиот прелистувач ја зачувал лозинката во некој момент и потоа да ја искористите за да пристапите до вашата сметка. Секогаш се препорачува лозинката да ја копирате и залепите (copy and paste) наместо да ја пишувате рачно, за да избегнете грешки.

Лозинка Дигитална хигиена Претражувач Враќање на пристапот

Сменете ја лозинката

Во случај вашата веб-страница да не работи, или ако се случил некој невообичаен проблем во работењето, првото нешто што треба да направите е да ја смените лозинката на вашата сметка (account) за веб-страницата, што се прави во корисничкиот интерфејс на системот за управување со содржина (CMS), како на примерWordPress.

Кога ќе се случат тешки сајберинциденти, се препорачува исто така и промена на лозинката на серверот. Ова може да се направи на разни начини во зависност од типот на серверот, како на пример

Windows Server

или

Linux

.

Грешка Сервер Сајт Лозинка

Како до силна лозинка?

Кога креирате лозинка, водете сметка да биде единствена, односно да се користи само за една сметка или еден уред, да биде долга и сложена.

Користењето иста лозинка на повеќе места е ризично – ако една од вашите сметки биде компромитирана, истото може да им се случи и на другите што ја користат истата лозинка.

Долга лозинка (составен од 10+ или дури 20+ знаци – колку подолго, толку подобро) го отежнува нејзиното пробивање со користење напади со брутална сила (brute force attacks). Употребата на различни знаци и симболи, како што се бројки, мали и големи букви и специјални знаци (!, ~, *) е нешто што силно се препорачува.

Не користете онлајн генератори на лозинки и алатки кои проверуваат „колку е силна мојата лозинка“ – затоа што не можете да знаете кој стои зад нив и каде може да завршат вашите лозинки.

Исто така, силно се препорачува да поставите автентикација (најавување) со користење на неколку чекори (повеќефакторска автентикација ) на вашите сметки, доколку онлајн услугата или платформата ја имаат таа опција. Со ова се воспоставува дополнителен слој на заштита, бидејќи е потребен дополнителен чекор за најавување, којшто најчесто е во вид на еднократен код што се добива преку СМС или може да биде и апликација, како што е Google Authenticator.

Сепак, повеќефакторската автентикација (MFA) не е универзално решение. Луѓето и понатаму се подложни на напади во вид на општествен инженеринг, како што се фишинг измами со кои ќе бидат убедени (или изморени) да воведат и втор чекор за автентикација, на пример еднократен код. Затоа е важно да се разгледа MFA решение кое ќе биде отпорно на фишинг, како што е употребата на физички хардверски клучеви.


Повеќефакторската автентикација, за жал, сè уште не се користи како вообичаен индустриски стандард – некои услуги воопшто не нудат ваква автентикација, а оние што ја нудат бараат од корисниците да се „справуваат“ со сложени безбедносни нагодувања во своите сметки за да ја воведат ваквата автентикација.


Иако каква било MFA е подобра од никаква MFA, има форми на MFA кои се побезбедни од други. На пример, добивањето кодови преку СМС не е сигурен начин, поради безбедносни пропусти во мобилните мрежи и поради т.н. „замена на СИМ“ (SIM swapping), т.е. кога напаѓачот ќе добие пристап до телефонскиот број на лицето така што ќе ги измами вработените во неговиот давател на мобилни услуги.


Сепак, треба да се посочи дека MFA не може да биде замена за организирање редовни обуки во врска со безбедноста и за подигнување на свеста во однос на заканите како што е рансомвер софтвер. Многу е важно да воспоставите позитивна, проактивна безбедносна култура во вашата организација, заедно со мотивирачка и проактивна обука, и да ги охрабрите сите структури да вршат надградба (update) и резервна копија (back up). Дигиталната безбедност на лично и на организациско ниво може да се подобри ако ставите акцент врз сите три области на сајбербезбедноста: луѓето, процесите и технологијата.

Лозинка Автентикација Дигитална хигиена Апликации

Управување со лозинките

Имајќи го предвид големиот број сметки кои денес ги има еден просечен интернет-корисник, стана речиси невозможно да се запаметат сите тие лозинки, и притоа тие да бидат уникатни, единствени, долги и сложени.

Затоа е потребно да користите апликации кои се нарекуваат менаџери за лозинки (password managers), кои безбедно ги чуваат информациите за најавување и ги штитат со една главна лозинка (master password). На тој начин, вие треба само да ја запомните главната лозинка и потоа можете да ги копирате и да работите со сите други ваши лозинки директно од апликацијата. Софтверот за управување со лозинки обично има опција автоматски да генерира долга и сложена лозинка која е составена од знаци и симболи избрани по случаен избор.

Апликации кои вообичаено се користат за управување со лозинки сеKeePass, KeePassXC иBitwarden.

Треба да се избегнува чување на лозинките во самите прелистувачи, како и користење менаџери за лозинки на интернет кои не се со отворен код и кои се шифрирани открај-докрај.

Лозинка Автентикација Дигитална хигиена Апликации

Интерна мрежа

Ако земеме еден систем (фирма, редакција на некој медиум), сите компјутери, печатачи, уреди за чување податоци (сервери за складирање или мини центри за податоци), сервери за електронска пошта, рутери и други компоненти во него се поврзани на интерната, локална мрежа, и тоа физички (со кабел) или безжично (wi-fi). Овие мрежи обично се базираат на таканаречената ’клиент-сервер‘ архитектура. Клиент или корисник е компјутер или друга хардверска компонента која се користи секојдневно, додека серверот е посебен компјутер што им овозможува на клиентите да ги користат ресурсите кои се чуваат на него. Тоа може да бидат апликации, веб-страници, датотеки, е-пошта, бази на податоци итн. Постојат различни видови сервери: веб-сервер, сервер за датотеки, сервер за електронска пошта, сервер за бази на податоци итн. Поради високата концентрација на чувствителни податоци во ваквиот вид мрежа, за него се применуваат посебни мерки за заштита.

Безжичната мрежа може да има различен физички опсег во зависност од јачината на сигналот што се пренесува. Во затворен простор, овој опсег е во просек околу дваесет метри во радиус околу рутерот, што значи дека оваа мрежа најчесто е достапна и надвор од просторијата. Рутерите што емитуваат безжичен сигнал имаат неколку слоеви на заштита, чие конфигурирање е задача на администраторот, како и нагодувањето соодветни мерки за заштита.

Ова се најчестите мерки кои се користат за заштита за безжичните мрежи:

  • Режим за безбедност на бежичната мрежа (Wireless security mode): Се препорачува да се користи заштита со WPA2 (Wifi Protected Access 2), која има две можни примени. PSK (Pre-Shared-Key) се нагодува лесно така што се поставува лозинка [PASWWORD], додека Enterprise бара малку покомплицирано поставување и дополнителен RADIUS сервер (Remote Authentication Dial In User Server). Во повеќето случаи, методот со PSK е доволно добар како заштитен механизам за мали и за средни организации, доколку лозинката ги исполнува стандардите. Голем број рутери [ROUTERS] поддржуваат и WPS (Wi-Fi Protected Setup). Тоа е систем којшто ви овозможува да се најавите на безжична мрежа со притискање на копче на рутерот, без да внесувате лозинка. Овој систем има сериозни безбедносни пропусти, па затоа се препорачува да се исклучи на самиот рутер;

  • Филтрирање според MAC-адреса (MAC filtering):MAC-адресата е физичка адреса на уредот со која тој се поврзува на мрежата. Рутерот може да се нагоди така да им дозволува пристап само на адреси кои се наоѓаат на неговата листа. Овој метод нема да ги спречи напаѓачите кои имаат напредно знаење – тие можат да ја откријат листата со MAC адреси од самиот рутер и да преземат (download) некои од тие адреси за да ги користат за својот уред;

  • Сокривање SSID (идентификатор на сет на услуги) (Hiding SSID (service set identifier): SSID е името на безжичната мрежа кое е јавно видливо. Слично на филтрирањето според MAC-адреса, криењето на SSID нема да ги спречи напредните хакери, но ќе спречи некои напаѓачи кои се помалку способни да „чепкаат“ во туѓа мрежа;

  • Користење повеќе безжични мрежи е метод којшто се препорачува тогаш кога има најмалку две категории на луѓе за кои е наменета мрежата – на пример вработени лица и гости. Со оглед на карактеристиките на безжичните мрежи, единствениот начин физички да се одвои мрежата што ја користат вработените од мрежата на која се поврзани другите посетители е да се користат одвоени рутери, од кои секој ќе има свој кабел со којшто директно се поврзува на интернет.

Сервер Лозинка Апликации

Побарајте враќање на избришана сметка

Во случај вашата сметка да биде избришана, постои можност да побарате нејзино враќање, освен ако не поминало многу време откако била избришана. Во случај да не сте ја користеле сметката подолго време, веројатно нема да можете целосно да ја вратите.

Постапката за враќање е различна кај различни даватели на услуги. Кај

Google

, на пример, на корисникот ќе му бидат поставени повеќе прашања за да се потврди дека навистина сметката е негова. Советите кои

Google им ги давана корисниците кои се обидуваат да ги вратат своите сметки

е да се одговори на што е можно повеќе прашања без прескокнување, да користите познат уред и локација, да бидете прецизни со лозинките и безбедносните прашања, да користите е-пошта која е поврзана со вашата сметка до која можете да пристапите (на пр., е-пошта за враќање на сметката) и да наведете корисни детали доколку бидете прашани зошто не можете да пристапите до вашата сметка.

Лозинка Резервен профил Кориснички профил Враќање на профилот

Променете ги сите лозинки

Ако се сомневате дека уредот ви е украден, како мерка на претпазливост добро е да ги промените сите лозинки на вашите сметки кои се веќе најавени. Исто така, препорачливо е да користите доверлив уред за да се одјавите од сите сесии што се активни на уредот којшто е загубен или украден.

Менувањето на сите ваши лозинки е многу полесно и побезбедно со помош на специјализирани апликации наречени менаџери за лозинки. Овие апликации безбедно ги чуваат вашите податоци со кои се најавувате и ги штитат со главна лозинка. На тој начин, само треба да ја запомниме главната лозинка и директно од апликацијата ќе можеме да правиме копирај/залепи на сите други лозинки за најава. Софтверот за управување со лозинките обично има опција автоматски да генерира долга и сложена лозинка, составена од знаци и симболи избрани по случаен избор. Апликации кои вообичаено се користат за управување со лозинки се

KeePass

,

KeePassXC

и

Bitwarden

.

Лозинка Дигитална хигиена Телефон/таблет Апликации Локација Компјутер/лаптоп

Сервис

Ако ресетирањето на уредот на фабрички нагодувања не ги реши проблемите, можеби е најдобро да го однесете на сервис. Претходно, важно е да си направите резервна копија на сите податоци од вашиот уред и потоа заштитете го вашиот уред, чувствителните датотеки и апликации со лозинка или со PIN.

Пред да изберете конкретен сервис, пребарајте наједноставно на интернет и потрудете се да ги изберете оние кои имаат најдобри критики и позитивни коментари на интернет.

Лозинка Резервна копија на податоци Дигитална хигиена Телефон/таблет Компјутер/лаптоп Ресетриање на уредот

ВОЗНЕМИРУВАЊЕ (опис)

Станува збор за насочени напади без оглед на тоа колку време траат, кои имаат висок интензитет, предизвикуваат штета и намерно ја искористуваат ранливоста. Вознемирувањето е напад на човечкото достоинство, угледот и приватноста, со цел да се замолчи и/или да се ограничи дигиталното присуство и учество на жртвата.

Лозинка Автентикација Резервен профил Дигитална хигиена Телефон/таблет Енкрипција Малвер Локација Пријава на платформата Блокирање на корисникот Безбедност Поддршка Сексуално вознемирување Компјутер/лаптоп Кривична пријава

ИНСТИТУЦИОНАЛНА ЗАШТИТА

Со оглед на тоа дека вознемирувањето има повеќе облици и форми, тоа може да биде пријавено како повеќе различни кривични дела.

Секусалното вознемирување е препознаено во македонскиот кривичен закон како полово вознемирување; во согласност со член 190-а, окарактеризирано е како кривично дело сторено од секој кој „со вербално, невербално или физичко дејство, како и преку користење електронски средства за комуникација кое имаат директно или индиректно, реално или симболично значење на наведување, непристојна понуда, намамување, изразување сексуална страст или друго дејство кое јасно потсетува на сексуален однос или други со него изедначени сексуални дејства, и со тоа ќе го повреди неговото достоинство, предизвикувајќи чувство на непријатност, навреденост, понижување или страв“ и за него е предвидено парична казна или затвор до една година. Во случај на полово вознемирување, пријавете го случајот кај полицијата и кај јавниот обвинител на понатамошна постапка. Исто така, постојат различи граѓански организации кои овозможуваат поддршка и помош на жртвите, а некои од нив се регистрирани и за давање бесплатна правна помош.

Доколку вознемирувањето се случува онлајн, алармирајте го и секторот за компјутерски криминал при Министерството за внатрешни работи преку [email protected]

СОВЕТ: Поднесете пријава до полицијата и до надлежниот јавен обвинител. Судовите се клучната компонента кога станува збор за заштита од вознемирување.

Загрозувањето на сигурноста, што е една од многуте последици од вознемирувањето, според чл. 144 од Кривичниот законик, дава уште една правна основа за заштита. Во овој случај, јавните обвинители и полицијата имаат мандат да следат, да истражуваат и да бидат одговорни за давање заштита.

СОВЕТ: Објаснете детално како, зошто и кога се чувствувате небезбедно и детално објаснете зошто сте загрижени за безбедноста на вашето семејство и најблиските. Овие податоци би можеле да бидат клучни за успех во судските постапки.

Лозинка Автентикација Резервен профил Дигитална хигиена Телефон/таблет Енкрипција Малвер Локација Пријава на платформата Блокирање на корисникот Безбедност Поддршка Сексуално вознемирување Компјутер/лаптоп Кривична пријава

ДРУГ НАЧИН НА ЗАШТИТА

Ризикот дека вознемирувањето преку интернет може да премине и во физичкиот свет е секогаш присутен. Поради тоа, физичката безбедност е клучен предуслов за секој друг начин на соодветна заштита. Во однос на умствената заштита, понекогаш е добро, едноставно, да се одморите или да го сведете на минимум времето поминато на социјалните мрежи или на оние платформи за комуникација каде што сте цел на вознемирување. Разговорот со пријателите, со семејството, со соработниците и колегите, како и со стручни лица за поддршка – бесплатни телефонски линии, психолози, социјални работници и други начини, може да бидат исто така корисни во создавањето систем на поддршка во врска со вознемирувањето.

Опциите за блокирање, филтрирање и пријавување на социјалните мрежи често може да бидат корисна алатка со кои се документира вознемирувањето.

Алатката DeleteMe ви помага во пронаоѓањето и отстранувањето на вашите лични податоци од определени веб-локации.

Уште еден метод за справување со вознемирувањето е барањето поддршка од професионалните здруженија и од групите за поддршка.

Постојат и истражувачки новинари и нивни мрежи кои ги пронаоѓаат сторителите на вознемирувањето преку интернет така што прават анализа на нивниот дигитален отпечаток (дигитална трага – footprint). Ова е ефикасен механизам не само за идентификација на сторителите, туку и за изложување во јавноста на самите нив и на нивните дела.

Ако некогаш имате чувство дека насилството кое го доживувате преку интернет е можно да премине и во физичкиот свет, веднаш повикајте полиција!

Лозинка Автентикација Резервен профил Дигитална хигиена Телефон/таблет Енкрипција Малвер Локација Пријава на платформата Блокирање на корисникот Безбедност Поддршка Сексуално вознемирување Компјутер/лаптоп Кривична пријава

ОДМАЗНИЧКА ПОРНОГРАФИЈА

Одмаздничката порнографија се дефинира како објавување сексуално експлицитни содржини без согласност, а со намера за понижување, посрамување или уцена. Одмазничката порнографија претставува кршење на приватноста и може да доведе до исклучително тешка емоционална траума.

Одмаздничката порнографија е сериозен облик на напад и, како таков, од клучно значење е ваквите случаи да се пријават во полиција и до јавниот обвинител. Постојат неколку кривични дела кои можат да се користат како правна основа за кривично гонење за објавување одмаздничка порно снимка.

Сексуално вознемирување (чл. 193 и 418 од Кривичниот законик): поднесување предлог за поведување постапка е предусловот за нејзино започнување. Тоа значи дека вие мора да ги известите полицијата и јавниот обвинител (стандардна постапка), како и да поднесете предлог за поведување на постапката.

Неовластено прислушување и тонско снимање (чл. 151 од Кривичниот законик), неовластено фотографирање (чл. 152), неовластено објавување и прикажување туѓи текстови, фотографии и снимки (чл. 26, 27, 148 ,152 и 157 од Кривичниот законик, како и Закон за авторско право и сродни права) се другите основи кои се однесуваат на нелегални снимки и кои може да се користат за гонење случаи во кои видеото е снимено без согласност, дури и ако не е објавено на интернет. Овие постапки се подразбираат како кривична пријава поднесена од приватно лице, што значи дека вие, страната која поднесува, мора да го прикажете идентитетот на сторителот доколку ви е познат и да приложите колку што може повеќе детали и докази (на пример, каде се чуваат снимките, каде можела да биде поставена камерата за време на снимањето и сл.).

Вашата физичка безбедност има највисок приоритет кога станува збор за заштитата.

Документирајте ги сите снимки, коментари, закани и други форми на вознемирување бидејќи се суштински доказ за придвижување механизми за заштита и/или судски постапки.

Побарајте поддршка од граѓански организации, мрежи за поддршка на жени и други субјекти кои можат да ви помогнат да го изберете најдобриот начин да се заштитите.

Пријавете ги сите снимки, коментари, закани и други форми на вознемирување на платформите каде што се објавени и информирајте се повеќе за постапките за отстранување (take down) на Фејсбук и на други платформи.

И не заборавајте, дури и ако првично сте дале согласност за снимање, тоа не значи согласност и за споделување на таа содржина. Вие не сте виновни што сте жртва на ваков напад.

Ако некогаш имате чувство дека насилството кое го доживувате преку интернет е можно да премине и во физичкиот свет, веднаш повикајте полиција!

Лозинка Автентикација Резервен профил Дигитална хигиена Телефон/таблет Енкрипција Локација Пријава на платформата Репутација Безбедност Поддршка Сексуално вознемирување Порнографија Компјутер/лаптоп Кривична пријава

ЗАКАНИ

Станува збор за загрозување на физичката и емоционалната безбедност и благосостојба преку повикување за насилство врз одредена личност или група луѓе. Ова вклучува и закани за силување и други форми на родово базирано насилство.

Заканата е сериозен облик на напад и треба итно да се решава за да може што поскоро да се спречи нејзиното „прелевање“ во физичкиот свет. Секоја закана пријавете ја во полиција и до јавниот обвинител.

Бидејќи заканите честопати предизвикуваат страв и несигурност, член 144 од Кривичниот законик (Загрозување на сигурноста) обезбедува соодветна правна основа за придвижување механизми за заштита.

Во овој случај, јавните обвинители и полицијата имаат мандат да следат, да истражуваат и да бидат одговорни за давање заштита. Како странка која поднесува, вие сте одговорни за собирањето на доказите што се потребни за поднесување кривична пријава.

СОВЕТ: Објаснете детално како, зошто и кога се чувствувате небезбедно и детално објаснете зошто сте загрижени за безбедноста на вашето семејство и на најблиските. Овие податоци би можеле да бидат клучни за успех во судски постапки. Доколку чувствувате психолошки притисок, побарајте и стручна помош, како и извештај од стручно лице – психијатриски вештак.

Освен што заканите ќе ги пријавите во полицијата и на дигиталните платформи, известете го исто така и вашиот работодавец и документирајте ги.

Ако сте во можност, заштитете го вашето ментално здравје така што ќе се одморите од социјалните мрежи, особено од оние места што можат да предизвикаат дополнителен стрес или страв за личната безбедност. Формирајте мрежа за поддршка која може да преземе на себе дел од работата за документирање на заканите. Уште еднаш – приоритет број еден секогаш треба да биде вашата физичка безбедност и ако некогаш почувствувате дека насилството преку интернет што го доживувате е можно да се „прелее“ во физичкиот свет, веднаш повикајте полиција!

Дигитални докази Лозинка Автентикација Резервен профил Телефон/таблет Малвер Пријава на платформата Безбедност Сексуално вознемирување Новинар/ка Страв Медиуми Компјутер/лаптоп Кривична пријава

ДЕМНЕЊЕ

Процес на ревносно и постојано следење нечија активност на интернет. Дефиницијата за демнење може да се примени секогаш, без разлика дали демначот или жртвата се познаваат лично или не. Дигиталните траги, податоците и други показатели на нашето учество кои се појавуваат на социјалните мрежи и други локации на интернет направија демнењето во дигиталниот простор да биде многу едноставна задача. Исто како и во физичкиот свет, последиците врз жртвата може да бидат различни и може да вклучуваат зголемено чувство на несигурност, страв и перцепција на нарушување на приватноста.

Демнењето во Кривичниот законик е идентификувано како кривично дело (чл. 144-а). Сепак, членот пропишува дека, за да претставува демнење, инцидентот (инцидентите) мора да се случуваат одреден временски период. Интензитетот на демнењето и последиците што ги чувствува жртвата не се од суштинска важност, но судот може да ги земе предвид во текот на кривичната постапка.

Доколку инциденцата/инциденците на следењето не го задоволат времето кое е предвидено во членот 144-а од Кривичниот законик, членот 144 (Загрозување на безбедноста) може исто така да понуди заштита од активности кои резултираат со страв за личната безбедност и предвидуваат построги санкции доколку е жртвата дете.

Во овој случај, јавните обвинители и полицијата имаат мандат да следат, да истражуваат и да бидат одговорни за давање заштита. Како странка која поднесува, вие сте одговорни за собирањето на доказите што се потребни за поднесување кривична пријава.

Во денешно време е многу лесно да се прави приватно следење на јавниот дигитален број со користење на повеќе различни методи. Поради ова, важно е да проверите кај вашите уреди (телефони, компјутери, паметни звучници/ѕвончиња итн.) дали опциите (на пр., локацијата, нагодувањата за приватност) се заштитени на најдобар можен начин (исклучување на следење на локацијата, строго нагодување за приватност) и се ограничени во нивната можност да споделуваат приватни податоци.

Како и кај сите видови напад, жртвите на следење треба да ги известат своите пријатели, семејството, партнерите и колегите за вознемирувањето, со цел да имаат поширока мрежа на поддршка. Ако демнењето на интернет се „прелее“ во физичкиот свет, веднаш треба да ја известите полицијата и да побарате заштита.

Овие ресурси содржат повеќе информации за тоа како да ја подобрите вашата дигитална безбедност.

Дигитални докази Лозинка Автентикација Резервен профил Телефон/таблет Локација Безбедност Поддршка Идентитет Компјутер/лаптоп Кривична пријава Пратење

ЗЛОУПОТРЕБА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ (IDENTITY MANIPULATION)

Манипулацијата со идентитетот или злоупотребата на личните податоци претставува сериозна закана која има потенцијално далекусежни последици. Без разлика дали цел е самото лице чии лични податоци се злоупотребени или некој друг, штетата може да биде непроценлива.

Поради сложеноста и различните појавни форми на оваа категорија на напади, тешко е да се одреди правната основа која нуди најсоодветна заштита. Во случај на измама сторена со користење компјутер што му припаѓа на друго лице, а која резултира со материјална или финансиска корист за сторителот, може да се поднесе кривична пријава според член 251-б (Компјутерска измама) или злоупотреба на лични податоци – чл. 149.

Доколку случајот на злоупотреба на личните податоци доведе до психолошка повреда или штета врз угледот или достоинството, тогаш може да се бара компензација преку граѓански правни процедури. Пред да се отпочне ваква тужба, неопходно е да се знае идентитетот на сторителот и да се обезбедат докази кои го потврдуваат тврдењето дека е направена злоупотреба на идентитетот (личните податоци) и дека е предизвикана штета.

Злоупотребата на личните податоци најчесто оди рака под рака со финансиска измама и кражба преку интернет. Постојат различни начини на кои можете да се заштитите од овие нешта: ограничете го износот на пари што може да се префрли на друга сметка, или што може одеднаш да се извади од банкомат, користете најмалку двофакторски систем за најавување во однос на вашите финансиски лозинки и уништувајте ги старите банкарски и други картички кои содржат чувствителни податоци.

Доколку сте жртва на злоупотреба на лични податоци, информирајте ја полицијата што е можно поскоро, известете ги финансиските институции или веб-страниците каде што имате сметки и привремено блокирајте ги засегнатите банкарски сметки и/или картички.

Навремената проценка на ризикот и дигиталната хигиена се важни средства за превенција и заштита.

Дигитални докази Лозинка Автентикација Резервен профил Телефон/таблет Оштетување Репутација Идентитет Сајбер криминал Кориснички профил Компјутер/лаптоп Враќање на пристапот Враќање на системот Кривична пријава

ДОКСИНГ (DOXXING)

Јавно откривање лични информации за жртвата, како што се домашната адреса, семејниот статус, банкарските и деталите од кредитната картичка, датумот на раѓање итн. Сите овие информации може да се објавуваат на една или на повеќе различни платформи, било во делот за коментари, било преку видео или текст.

Без разлика на тоа дали обелоденетите податоци се користат за вознемирување или не, самиот чин на неовластено објавување податоци се квалификува како доксинг и се смета за вид напад преку интернет. Кога доксингот доведува до непосредна опасност за безбедноста, тука е членот 144 од Кривичниот законик (Загрозување на сигурноста), којшто може да обезбеди правна заштита. Во овој случај, јавните обвинители и полицијата имаат мандат да следат, да истражуваат и да бидат одговорни за давање заштита. Како странка која поднесува, вие сте одговорни за собирање на доказите што се потребни за поднесување кривична пријава. Оваа можност е особено релевантна за новинарките, затоа што ваквите обвинувања предвидуваат и построги санкции.

СОВЕТ: Објаснете ѝ на полицијата детално како, зошто и кога се чувствувате небезбедно и детално објаснете зошто сте загрижени за безбедноста на вашето семејство и на најблиските. Овие податоци би можеле да бидат клучни за успех во судски постапки. Во определени ситуации, може да биде корисно да се обратите и до Агенцијата за заштита на лични податоци.

Според член 149 од Кривичниот законик, тој што спротивно на условите утврдени со закон без согласност на граѓанинот прибира, обработува или користи негови лични податоци, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.

Документирајте го секој случај и локација на која се објавени вашите лични податоци и поднесете ги овие докази во полиција.

Веднаш пријавете доксинг и секакво друго неовластено објавување лични податоци на веб-локациите или на платформите каде што се објавени, како и на полицијата.

Интересирајте се редовно за она што сте го пријавиле за да бидете сигурни дека оние кои треба ќе одговорат. Итното делување е од клучна важност за да се спречи понатамошно ширење на вашите лични податоци на интернет.

На телефонот исклучете ги опциите за следење на локацијата, Google Maps и другите апликации што собираат ваши чувствителни податоци (локација, адреса, итн.).

Ставете строги контроли за приватност на вашите профили на социјалните мрежи и системи за автентикација во два чекори за сите најавувања на веб-локации кои ги чуваат вашите чувствителни податоци.

Разговарајте со луѓе на кои им верувате – колеги, пријатели, работодавци. Побарајте од полицијата да ја предупреди платформата да ги отстрани вашите лични податоци и користете механизми за пријавување што се достапни на самите веб-страници и на платформата.

Алатката DeleteMe ви помага во пронаоѓањето и отстранувањето на чувствителни податоци на интернет.

Ако некогаш имате чувство дека насилството кое го доживувате преку интернет е можно да премине и во физичкиот свет, веднаш повикајте полиција!

Дигитални докази Лозинка Резервен профил Дигитална хигиена Телефон/таблет Локација Пријава на платформата Протекување на податоци Репутација Безбедност Сексуално вознемирување Идентитет Кориснички профил Компјутер/лаптоп Кривична пријава

ЛАЖНО ПРИЈАВУВАЊЕ

Злоупотреба на механизми за пријавување (reporting) или означување (flagging), или лажни тврдења за кршење авторски права или други прекршувања на условите за користење или на правилата и прописите на социјалните мрежи, со цел блокирање, суспендирање или спречување поголемо дигитално учество.

Слично на тролањето, тешко е лажното пријавување да се квалификува како кривично дело. Напротив, тоа се смета за злоупотреба на внатрешните механизми за пријавување на социјалните мрежи. За жал, многу е тешко да се најде решение за овој проблем, бидејќи механизмите за пријавување обично користат автоматизирани системи кои често не успеваат да понудат соодветна помош.

Тешко е да се бориме против лажното пријавување. Фејсбук и Твитер нудат помош за повторно активирање на сметките кои биле затворени поради лажно пријавување. За жал, овие платформи бавно реагираат на овој конкретен проблем, а отворањето нова сметка генерално е побрзо решение.

Дигитални докази Лозинка Автентикација Резервен профил Оштетување Тактика Кориснички профил

ОДМАЗДА ПРОТИВ ПОДДРЖУВАЧИТЕ

Пријателите, семејството, соработниците, колегите, работодавците, па дури и сведоците на злоупотребата е можно да бидат цел на ист или на сличен начин како и првичната жртва.

Одмаздата може да има многу појавни форми, па така може да се поврзе со различни кривични дела. Доколку нападот резултира со загрозување на безбедноста, соодветна правна основа за заштита може да обезбеди членот 144 од Кривичниот законик. Во овој случај, јавните обвинители и полицијата имаат мандат да следат, да истражуваат и да бидат одговорни за давање заштита. Како странка која поднесува, вие сте одговорни за собирање на доказите што се потребни за поднесување кривична пријава. Оваа можност е особено релевантна за новинарките, затоа што ваквите обвинувања предвидуваат и построги санкции.

СОВЕТ: Објаснете детално како, зошто и кога се чувствувате небезбедно и детално објаснете зошто сте загрижени за безбедноста на вашето семејство и на најблиските. Овие податоци би можеле да бидат клучни за успех во судски постапки.

Проценете дали нападот може да се оквалификува како прекршок, закана, вознемирување, доксинг, лажно обвинување или друга форма на дигитален напад. Идентификувањето на видот на нападот врз основа на обвиненијата кои се определени во Кривичниот законик може да ги зголеми вашите шанси за успех кога станува збор за пристап до правна заштита.

Покрај големиот број механизми за заштита, уште една корисна стратегија за спротивставување на нападот е јавно да се повика и да се осуди нападот без директно да се идентификува или да се именува сторителот. Ако се одлучите за оваа тактика, проценете го ризикот и продолжете да ги документирате проблематичните одговори, особено ако тие се клеветнички по природа. Бидете опкружени со пријателите, со семејството и со колегите: бројноста ја прави безбедноста.

Дигитални докази Лозинка Автентикација Резервен профил Телефон/таблет Локација Пријава на платформата Безбедност Поддршка Компјутер/лаптоп Кривична пријава